Logopeda

ĆWICZENIA PRAWIDŁOWEGO WZORCA POŁYKOWEGO U DZIECI.

Terapia zaburzonego połykania wymaga kompleksowego podejścia, obejmuje ściśle zależne i powiązane ze sobą etapy:
1. Uświadomienie dziecku (w dostępny dla niego sposób) znaczenia prawidłowego przebiegu połykania (i oddychania) dla rozwoju narządu żucia i mowy.
2. Kontrola toru oddechowego dziecka. W przypadku zaburzeń oddychania (oddychania w spoczynku torem ustnym) diagnoza laryngologiczna w celu określenia i wyeliminowania przyczyny oddychania ustami (np. kontrola drożności jamy nosowo – gardłowej) Jednocześnie należy doskonalić u dziecka umiejętność prawidłowego odgryzania kęsów pokarmów stałych i przeżuwania ich po obydwu stronach jamy ustnej.
3. W przypadku zaburzonego toru oddechowego przywracanie prawidłowych wzorców oddechowych. Podczas spoczynku dziecko powinno oddychać nosem (warunek – drożny nos!), usta powinny być domknięte. Ważna jest także obserwacja dziecka podczas snu i domykanie jego ust, jeśli są uchylone.
4. Ćwiczenie pozycji spoczynkowej języka i oddychania nosem (po uprzedniej diagnozie logopedycznej, sprawdzeniu m.in. warunków anatomicznych oraz możliwości uzyskania przez dziecko pionizacji szerokiego języka). Właściwie ułożony język w jamie ustnej, to szeroki język w okolicach górnych zębów i dziąseł, przy podniebieniu (wargi domknięte, ale bez napięcia). Język jest ułożony tak, jak przy wymawianiu głoski /ń/ (koń, słoń, dłoń). Takie szerokie ułożenie języka na wałku dziąsłowym nazywamy także pozycją „Kobry”. Jeżeli dziecko ma kłopoty z utrzymaniem języka u góry za zębami, to pomocna jest zabawa w „Parking” lub „Pieczenie placka”. Mały cukierek, pastylkę, chrupkę kukurydzianą (śniadaniową) lub rodzynek kładziemy na końcu języka i przyciskamy do podniebienia. Dziecko może ćwiczyć takie prawidłowe ułożenie języka np. podczas słuchania lub oglądania bajki.
W pilnowaniu prawidłowego ułożenia języka może pomóc dziecku supełek na nici dentystycznej. Wiążemy na jej środku duży supełek (podwójny). Następnie zakładamy nitkę na cztery górne zęby tak, żeby supełek był na środku, za szparą pomiędzy górnymi zębami. Dziecko dotyka koniuszkiem języka supełka i utrwala prawidłowe ułożenie języka. W przypominaniu o właściwej pozycji spoczynkowej języka oraz zamykaniu buzi mogą być pomocne narysowane przez dziecko pionowe strzałki. Kartki ze znakami przyczepiamy w ważnych punktach mieszkania (tablica przy biurku, lodówka itp.)
5. Ćwiczenia usprawniające i wzmacniające język oraz mięsień okrężny warg (szczególnie w przypadku hipotonii warg i oddychania ustami).
Przykłady ćwiczeń warg:

• Całuski – mocne cmokanie ustami;
• Ptaszek i żabka - najpierw ściąganie warg do przodu jak dziób ptaszka, a
następnie rozciąganie kącików ust jak u żaby;
• Pyszczek rybki - wysuwanie warg do przodu, a następnie naprzemienne ich otwieranie i zamykanie;
• Króliczek - przesuwanie warg ściągniętych w „dzióbek” raz w prawo, raz w
lewo, tak jak robi to króliczek;
• Straż pożarna - naśladowanie sygnału wozu strażackiego [i-u]-[e-o]. Przy wymowie głoski [i, e] wargi są mocno rozciągnięte, a przy realizacji głoski [u,o] wargi są ściągnięte;
• Grymasy – smutna i wesoła buzia; uśmiechy tylko jedną połową buzi;
• Babunia - zaciskanie (wciąganie warg do jamy ustnej) i rozluźnianie warg;
• Zaczarowany ołówek - trzymanie przez kilka sekund ołówka między nosem a górną wargą;
• Grubasek – nadymanie policzków i trzymanie powietrza przez jakiś czas, następnie przepychanie powietrza z jednego policzka do drugiego;
• Chudzielec - wciąganie policzków;
• Masażyki - masaż warg zębami; na przemian górnej i dolnej;
• Źrebaczek - naśladowanie odgłosu parskania wargami;
• Muzykanci - gwizdanie, murmurando, gra na grzebieniu, ,,gra” na wargach;
• Siłacze - włożenie kciuka i palca wskazującego w kąciki ust; Wykonywanie ruchu ściągającego wargami przy równoczesnym oporowaniu palcami;
• utrzymywanie wargami opłatka lub paluszka ułożonego poziomo pomiędzy wargami, ale bez zbytniego napięcia,
• długie dmuchanie na drobne przedmioty (confetti, paseczek papieru, piórko);
• krótkie dmuchanie na drobne przedmioty (dające w efekcie sylabę py);
• trzymanie płynu w ustach i połykanie płynu na polecenie (dziecko oddycha nosem, a w zamkniętej jamie ustnej jest płyn), w tym czasie przez 1–2 minuty np. czytamy dziecku fragment bajki (ćwiczenie to można wykonywać po treningu prawidłowej pozycji języka i potwierdzeniu badaniem laryngologicznym strukturalnej możliwości oddychania nosem);
• Ulubionymi zabawami dzieci usprawniającymi wargi jest picie przez rurkę koktajlową , zbieranie tylko przy pomocy warg smakołyków z talerzyka, wyciąganie wargami z kubeczka i zjadanie np. słonych paluszków itp.



Przykłady ćwiczeń języka:
Tłustym drukiem oznaczono ćwiczenia szczególnie ważne w terapii połykania, czyli ćwiczenia pionizacji szerokiego języka.
• Gimnastyka – wyciąganie języka w kierunku nosa, brody, do prawego i lewego ucha;
• Łakomczuszek - oblizywanie warg przy szeroko otwartych ustach;
• Mycie zębów – czyszczenie językiem górnych zębów od zewnętrznej i wewnętrznej strony. Usta otwarte;
• Słoń - dotykanie czubkiem języka ostatnich zębów na górze i na dole;
• Dzięciołek – buzia (dziupla) szeroko otwarta, językiem stukamy po wałku dziąsłowym za górnymi zębami,
Dzięcioł zakleja dziurę – języka masuje wałek dziąsłowy,
Malowanie sufitu – „nabieramy farbę” wkładając czubek języka na dno jamy ustnej, a w dalszej kolejności malujemy sufit – podniebienie górne szerokim językiem. Język – pędzel przesuwa się od górnego wałka dziąsłowego w stronę gardła. W dalszej kolejności malujemy językiem poziome paski;
• Konik – wolne kląskanie szerokim językiem po podniebieniu;
• Mały konik – język szeroki, bokami przylega do dziąseł i zębów trzonowych, kląskanie tylko czubkiem języka, żuchwa nieruchoma;
• Grzybek - przyklejanie (przyssanie) szerokiego języka do podniebienia i trzymanie go w tej pozycji przez dłuższą chwilę;
• Winda - przyklejanie szerokiego języka z poziomym ułożeniem przedniej części języka w okolicach górnych zębów i dziąseł oraz naprzemienne obniżanie i podnoszenie żuchwy wraz z domykaniem warg (możemy liczyć ilość przewożonych windą osób);
• Kołyska - przesuwanie szerokiego, przyssanego języka po podniebieniu twardym, nieznacznie w lewo i prawo;
• Szorowanie sufitu - przesuwanie szerokim językiem po podniebieniu twardym w tył i w przód;
• Kobra – spionizowany, szeroki języka na podniebieniu górnym. Napinamy i rozluźniamy język . Usta uśmiechnięte, lekko rozchylone w celu kontroli wzrokowej ułożenia i pracy języka.

6. Jeżeli dziecko w chwilach spoczynku ma zamknięte usta – oddycha nosem, właściwie układa język w jamie ustnej, czyli potrafi bez wysiłku utrzymać szeroki język w okolicach górnych zębów i dziąseł (przy podniebieniu), to możemy przejść do nauki prawidłowego połykania.
Prawidłowe połykanie tzw. dojrzałe w odróżnieniu od typu infantylnego (niemowlęcego) odbywa się przy lekko zwartych łukach zębowych i języku uniesionym do podniebienia przez cały akt połykowy. Wargi są domknięte, bez napięcia.
Naukę prawidłowego połykania prowadzimy początkowo z lekko otwartą jamą ustną w celu wzrokowej kontroli ułożenia i pracy języka:
• Łatwo rozpuszczalny pokarm: opłatek, chrupkę, fragment banana układamy na środkowej części języka, rozpuszczamy ze śliną, unosimy szeroki język do góry, „przyklejamy” do podniebienia i połykamy pokarm. Buzia uśmiechnięta, zęby lekko rozchylone – kontrolujemy wzrokowo ułożenie języka – język w górze przez cały akt połykowy.
• W dalszej części nauki połykania powtarzamy ćwiczenie jak wyżej (przyklejony, szeroki język w górze), ale pozwalamy dziecku lekko złączyć ząbki, buzia pozostaje nadal uśmiechnięta (chodzi o wyeliminowanie napięcia warg).
• W ćwiczeniach połykania śliny można wykorzystać rozpuszczanie się ułożonego około 1 centymetr za górnymi zębami siecznymi kwaśnego „tik-taka”. Szeroki język przytrzymuje cukierek, a kwaśny odczyn rozpuszczającego się cukierka powoduje zbieranie się śliny, którą polecamy przełykać, utrzymując jednocześnie cukierek za pomocą szerokiego języka. Początkowo wargi i zęby lekko rozchylone, w dalszej kolejności ząbki i wargi lekko zwarte.
• Kolejny etap to nauka połykania płynów. Dziecko nabiera niewielką ilość wody (początkowo łatwiejsze może być połykanie musu, jogurtu, kisielu), unosi szeroki język do góry - w okolice górnych zębów i dziąseł
(przytrzymuje „przyklejony” język do podniebienia, koniuszek tuż za zębami, boczne brzegi języka przy górnym łuku zębowym). Trzymając szeroki język w górze, przełyka wodę. Początkowo ćwiczenie połykania płynów prowadzimy z lekko rozchylonymi (uśmiechniętymi) wargami, następnie wargi są lekko przymknięte.

JĘZYK DO GÓRY UNOSIMY, ZĄBKI LEKKO ZWIERAMY
– UŚMIECH I ……WODĘ POŁYKAMY.

• Ostatni etap to połykanie pokarmów stałych w znany już, ćwiczony wcześniej sposób oraz systematyczne utrwalanie prawidłowego wzorca połykania.

Trenując właściwe połykanie, obserwujemy zachowanie warg dziecka oraz żuchwę. Wargi nie powinny być napięte. Jednocześnie winna wzmagać się aktywność mięśni podżuchwowych oraz pojawiać się ruch ściągania głowy ku dołowi. Ćwiczenie dojrzałego połykania powinno mieć miejsce przynajmniej kilkanaście razy w ciągu dnia.
W celu wytworzenia skojarzenia pionowego ułożenia języka z przełykaniem śliny, płynnych i stałych pokarmów, niezależnie od stosowanych ćwiczeń, należy w ciągu dnia często, a przed posiłkami zawsze, przypomnieć dziecku o układaniu języka na podniebieniu.


Logopeda
Jolanta Kamińska