Logopeda

POŁYKANIE – infantylne czy dojrzałe?
Zaburzony tor oddechowy dziecka (nawykowe oddychanie przez usta) oraz wynikający z tego faktu brak pionizacji języka (język bowiem spoczywa na dnie jamy ustnej) skutkuje niewątpliwie zaburzeniami połykania, czyli tzw. infantylnym typem połykowym. Jeśli uświadomimy sobie, że przełykamy ok. 1000 razy na dobę, to nie mamy już wątpliwości, że skutki takiej zaburzonej czynności mogą być bardzo poważne i w znaczący sposób wpłyną na rozwój narządu żucia, a co za tym idzie – artykulację dziecka.
Połykanie to czynność wielopoziomowa, uzależniona od poprawnego funkcjonowania układu nerwowego, oddechowego oraz skoordynowanej pracy mięśni. Wyróżniamy dwa typy połykania: połykanie typu niemowlęcego i połykanie typu dojrzałego.
Połykanie niemowlęce (zwane także infantylnym) to, jak sama nazwa wskazuje, połykanie charakterystyczne dla noworodków i niemowląt. Jest ono ściśle związane z fizjologiczną budową aparatu mowy dziecka, dysproporcją wielkości języka w stosunki do małej jeszcze jamy ustnej. Język leży płasko i styka się z wargami, napierając po drodze na dziąsła lub zęby. Połykanie odbywa się przy lekko rozwartych szczękach, język nie pionizuje się, wykonuje jedynie ruchy poziome. W trakcie tego typu połykania mocno pracują wargi i policzki (uruchamiają się mięśnie ustno-twarzowe).
Pojawienie się zębów mlecznych, zmiana konsystencji pokarmów oraz sposobu karmienia np. podawanie jedzenia łyżeczką, odgryzanie, żucie powinno sprawić, że połykania typu niemowlęcego przekształca się w tzw. połykanie dojrzałe. Powinno to nastąpić do 3-4 roku życia dziecka.
Dojrzały typ połykania charakteryzuje się szerokim i spionizowanym językiem. Jego czubek opiera się o podniebienie, a dokładnie o wałek dziąsłowy tuż za górnymi zębami. Boki języka stykają się z górnymi zębami i dziąsłami. Przy dojrzałym typie połykania szczęki i wargi są lekko zwarte. Następuje skurcz mięśni żuchwowo-gnykowych, które unoszą dno jamy ustnej i dociskają język do podniebienia.
Na zaburzenie procesu pionizacji języka, a co za tym idzie, zmianę sposobu połykania, może mieć wpływ wiele czynników np.: długotrwałe picie z butelki, nieodpowiedni kształt smoczka do karmienia, długotrwałe używanie gryzaków, przetrwałe ssanie palca, złe nawyki żywieniowe (np. długotrwałe miksowanie pokarmów), wspomniane już wyżej nawykowe oddychanie przez usta, ale także krótkie wędzidełko podjęzykowe.
Infantylny sposób połykania jest często przyczyną wielu zaburzeń – wad zgryzu, nieprawidłowej artykulacji (najczęściej jest to seplenienie międzyzębowe czy przyzębowa artykulacje głosek). Dlatego można i trzeba je korygować jak najszybciej. Współpraca rodzic – logopeda, a często także i ortodonta jest niezwykle istotna.
Ćwiczenia właściwego połykania należy rozpocząć od usunięcia przyczyny niedomykania ust (wyeliminowania np. alergenu powodującego niedrożność nosa czy usunięcia przerośniętego migdałka) oraz wyjaśnienia dziecku w dostępny dla niego sposób znaczenia prawidłowego przebiegu połykania (oddychania) dla rozwoju narządu żucia i mowy.
W dalszej kolejności usprawniamy mięsień okrężny warg, wzmacniamy i pionizujemy język. Ważna jest umiejętność unoszenie szerokiego języka do wałka dziąsłowego.
Kiedy już potrafimy przyklejać całą przednią część języka za górnymi zębami i utworzyć tzw. kobrę, ćwiczymy prawidłowe wzorce oddechowe (oddech w spoczynki nosem) i właściwe układanie języka w jamie ustnej (pomagają nam w tym m.in. słodkie, jadalne papierki oraz umowne gesty, rysunki, wierszyki).
Jeśli już bez wysiłku utrzymujemy język w górze, a wypracowana pozycja staje się naturalną i komfortową przechodzimy do ćwiczeń połykania.
Połykamy opłatki, w początkowym etapie - przy lekko otwartej i uśmiechniętej buzi (jest możliwość kontroli wzrokowej właściwego ułożenie języka).
W dalszej kolejności ćwiczymy połykanie śliny (np. śliny z kwaśnego „tik – taka” trzymanego szerokim językiem przy podniebieniu górnym), miękkich owoców (np. banana), jogurtu z lekko domkniętymi ząbkami i uśmiechniętą buzią.
Końcowy etap to połykanie wody i pokarmów stałych oraz systematyczne utrwalanie prawidłowego wzorca połykowego.
Zmiana sposobu połykania u dziecka nie jest aktem jednorazowym, wymaga wielokrotnych i systematycznych ćwiczeń oraz utrwalania właściwych wzorców także w środowisku domowym.

Logopeda
Jolanta Kamińska