Logopeda

WADY WYMOWY-ROTACYZM

Rotacyzm – nieprawidłowa realizacja głoski / r/.

Wadliwa wymowa głoski /r/- nazywana rotacyzmem lub reraniem, to jedna z często występujących wad wymowy u dzieci. Prawidłowa realizacja głoski przedniojęzykowo – dziąsłowej /r/ bywa trudna, ponieważ wymaga sprawnego i dobrze spionizowanego języka, a także jego szybkich i precyzyjnych ruchów. Głoska/ r/ powinna pojawić się w zasobie głoskowym dziecka ok. piątego-szóstego roku życia. Bywa, że pojawia się u dzieci wcześniej, a czasami okazuje się, że jest realizowana źle, niezgodnie z normą fonetyczną języka polskiego.

Wyróżniamy trzy formy wadliwej realizacji tej głoski:
- Mogirotacyzm, czyli opuszczanie głoski /r/. Jest to wada, która pojawia się najrzadziej u dzieci. Jednym z rodzajów mogirotacyzmu jest mogirotacyzm całkowity. Dziecko wtedy mówi tak, jakby głoski /r/ nie było w wyrazie np.:
ak (rak), yba (ryba), kowa (krowa).
- Pararotacyzm to zastępowanie głoski /r/ innymi dźwiękami wymawianymi prawidłowo. Najczęściej jest to /j/ lub /l/, czasami także /d/, /ł/, /w/. Mowa dziecka z pararotacyzmem może powodować trudności w porozumiewaniu się, zwłaszcza jeśli obok występuje dodatkowa wada wymowy np. w postaci sygmatyzmu. Występowanie u dzieci w wieku do ok. 5 roku życia pararotacyzmu nie traktuje się jeszcze jako patologii, gdyż na etapie kształtowania się mowy jest to swoistego rodzaju charakterystyczna cecha. /R/ jest głoską trudną do wymowy i dlatego dzieci zastępują ją głoskami łatwiejszymi do wymówienia.
- Rotacyzm właściwy, czyli zniekształcanie głoski, zastępowanie prawidłowego /r/ dźwiękami nie występującymi w systemie fonetycznym języka polskiego. Zniekształcona wymowa /r/ może przybierać różnorodną postać, może występować jako dźwięk wibracyjny, jak i bez wibracji, może powstawać w każdej części jamy ustnej, od warg poczynając, a na krtani kończąc.
Głoska zamiast być realizowana przy górnym wałku dziąsłowym bywa wymawiana między wargami, bocznie, tyłem języka bądź języczkiem podniebiennym. Stąd wyróżnia się: rotacyzm wargowy, wargowo - zębowy, międzyzębowy, boczny, gardłowy, podniebienny, krtaniowy itd.
Rotacyzm właściwy czyli zniekształcona wymowa głoski /r/ w przeciwieństwie do pararotacyzmu, który często jest normą w rozwoju językowym dziecka, zawsze wymaga szybkiej interwencji logopedycznej.

Przyczyn zaburzonej wymowy głoski /r/może być wiele. Do najczęstszych zaliczamy:
• Nieprawidłową budowę narządów artykulacyjnych (zbyt duży i gruby język, ograniczenia ruchomości języka z powodu skrócenia wędzidełka podjęzykowego, anomalie podniebienia twardego, anomalie zgryzowe);
• Nieprawidłowe funkcjonowanie aparatu artykulacyjnego (niska sprawność języka, brak pionizacji języka lub jego ograniczona ruchomość na skutek wad anatomicznych, najczęściej skróconego wędzidełka podjęzykowego, nieprawidłowości w połykaniu, obniżone lub wzmożone napięcie mięśniowe);
• Nieprawidłowe funkcjonowanie narządu słuch (zaburzony słuch fizyczny lub fonemowy)
• Czynniki społeczne (nieprawidłowe wzorce słuchowe w otoczeniu dziecka).

Skuteczność terapii rotacyzmu zależy w dużej mierze od ustalenia przyczyny zaburzenia. Dlatego, jeżeli to możliwe, należy starać się usunąć czynnik powodujący nieprawidłową artykulację lub osłabić jego wpływ na stan mowy dziecka. W terapii głoski /r/ bardzo ważną rolę odgrywa język, jego budowa anatomiczna i sprawność ruchowa, która niestety, często ograniczona jest przez skrócone wędzidełko podjęzykowe. Istotne jest także prawidłowe układanie języka w jamie ustnej, a co za tym idzie właściwy wzorzec oddechowy i połykowy.
Znaczącą kwestią jest także umiejętność poprawnego oddychania. Dzieci oddychające szczytowo mogą mieć trudność w uzyskaniu wibracji czubka języka z powodu zbyt słabego strumienia wydychanego powietrza.
Nie można także zapominać o ważnej w terapii rotacyzmu umiejętności różnicowania słuchowego prawidłowej realizacji głoski od nieprawidłowej.

Do uzyskania właściwie wymawianej głoski /r/ potrzebny jest bardzo sprawny, elastyczny, szeroki i dobrze spionizowany język. Dlatego w terapii rotacyzmu ważny jest tzw. etap wstępny, przygotowujący do wywołania pożądanej głoski. Wskazane są zatem ćwiczenia usprawniające i pionizujące język, rozluźniające całą masę języka i usprawniające jego czubek. Istotne jest również opanowanie umiejętności utrzymywania szerokiego języka na podniebieniu oraz fonacji z użyciem głosek o identycznym bądź zbliżonym miejscu artykulacji, tj. /l/ oraz /t/, /d/, /n/.
Dlatego też najczęściej każde spotkanie dziecka z logopedą rozpoczyna od zabaw i ćwiczeń narządów artykulacyjnych. W miarę potrzeby wprowadza się także inne ćwiczenia wstępne, np. oddechowe, fonacyjne, słuchowe czy prawidłowego stereotypu połykowego.
Usprawnianie aparatu mowy dziecka w wieku szkolnym najlepiej wykonywać przed lustrem (ważna jest kontrola ruchów języka), każde ćwiczenie powtarzając kilkakrotnie. Poznane zabawy artykulacyjne powinny być systematycznie kontynuowane z dzieckiem w domu.
Po etapie wstępnym, przygotowawczym, czyli uzyskaniu pionizacji języka oraz jego przedniej części, a także wibracji apeksu możemy podjąć próby wywołania pożądanego dźwięku. Ostatni etap terapii to utrwalanie i automatyzacja uzyskanej głoski /r/ w logotomach i wyrazach, wyrażeniach, zdaniach i tekstach logopedycznych. Terapię można zakończyć, gdy dziecko swobodnie wypowiada /r/w każdym sąsiedztwie fonetycznym i potrafi prawidłowo artykułować ją w mowie spontanicznej.

Praca nad prawidłową wymową /r/ wymaga cierpliwości i wytrwałości. Choć pierwsze sukcesy osiąga się czasem dopiero po kilku miesiącach intensywnej terapii, pozytywny efekt jest zawsze wart włożonej pracy.

Propozycje ćwiczeń języka:
• oblizywanie szeroko otwartych warg;
• układanie szerokiego języka na wargę górną i dolną;
• kierowanie języka w kąciki ust bez dotykania nim warg i zębów - tzw. „wahadełko”;
• unoszenie języka do górnych zębów; dotykanie czubkiem języka kolejno wszystkich zębów;
• oblizywanie zębów przy szeroko otwartych ustach;
• wypychanie językiem policzków;
• „malowanie” językiem podniebienia (precyzyjne ruchy języka od górnych zębów w stronę gardła i powrotem);
• malowanie czubkiem języka kropek na podniebieniu, (biedronka lub muchomor ), rysowanie po podniebieniu różnych figur geometrycznych;
• dotykanie czubkiem języka do różnych punktów w jamie ustnej; sięganie językiem do ostatniego zęba na górze i na dole;
• unoszenie szerokiego języka do wałka dziąsłowego;
• naprzemienne naciskanie przednią krawędzią języka na górny wałek dziąsłowy i rozluźnianie języka;
• przy otwartej buzi podnoszenie i opuszczanie czubek języka. (huśtawka);
• naśladowanie ssania cukierka czubkiem języka;
• mlaskanie szerokim językiem po podniebieniu;
• kląskanie językiem;
• utrzymywanie przyssanego czubka języka do podniebienia tuż za zębami, przy otwartej buzi (glonojad, kobra);
• ujmowanie brzegów języka między zęby trzonowe i delikatne żucie;
• trzymanie brzegów języka między zębami trzonowymi i unoszenie jego czubka do wałka dziąsłowego;
• rozciąganie języka leżącego swobodnie w jamie ustnej tak, aby jego boki dotykały zębów trzonowych, a następnie wysuwanie szerokiego języka;
• masaż czubka języka-przeciskanie języka między zębami;
• unoszenie szerokiego, luźnego języka do górnych dziąseł i wydmuchiwanie powietrza na przednią krawędź języka z jednoczesnym wymawianiem/t/, kontrolujemy, aby powietrze było emitowane, środkiem języka, a nie wychodziło bokami. W dalszej kolejności można przejść do zdmuchiwania skrawków papieru z czubka języka (armatka);
• wymawianie sylab „la-la-la”, „lo-lo-lo”, „le-le-le” (poruszanie jedynie językiem - nie brodą, przy szeroko otwartych ustach);
• szybkie i delikatne wymawianie dziąsłowych głosek /t/ i /d/ oraz /t/ /d/ /n/ przy znacznym otwarciu ust.
Z ćwiczeniami pionizacji języka ściśle wiążą się ćwiczenia prawidłowego połykania.

Propozycje ćwiczeń warg:
• wymawianie samogłosek a - o przy szeroko otwartych ustach;
• przesadnie wyraźne wymawianie a - o - u;
• cmokanie wargami; otwieranie i zwieranie zaciśniętych warg ( pyszczek ryby);
• wibracja warg - naśladowanie odgłosów prychania (prrr), zimna (brrr), motorów (brrum); parskanie wargami z językiem wsuniętym między wargi;
• granie palcami na wargach; energiczne pionowe poruszanie warg bokiem palca;
• nadymanie policzków i powolne wypuszczanie powietrza (balonik);

Logopeda
Jolanta Kamińska

WADY WYMOWY-ROTACYZM

Linki

Kontakty

Galeria zdjęć